Życie pełnią życia (część 6)
6. NIE AKCEPTUJ ŻADNEGO "POWINIENEM" czy "MUSZĘ", które są wbrew Tobie.
Według analizy transakcyjnej "muszę" i "powinienem" reprezentują w naszej psychice poziom Rodzica. Jest on niezbędny dla orientacji w świecie społecznych norm, we współżyciu z innymi, gdyż koryguje "chcę/nie chcę" z poziomu Dziecka. Kłopot pojawia się wtedy, gdy rodzicielskie przekazy i powinności połykamy w całości, bez przeżucia, posmakowania i wyplucia tego, co nam nie odpowiada. Takie bezdyskusyjnie przyjęte przekonania "jak ma być" ograniczają naszą swobodę ekspresji i rozwoju. Trudno nam wtedy wybierać to, czego naprawdę chcemy i potrzebujemy, zamiast tego kierujemy się tym, co "trzeba, należy, powinno się". Innymi słowy: "Człowiek nigdy nie będzie tym, kim powinien być, dopóki robi tylko to, co powinien robić."W Gestalcie takie przyjęcie reguł pochodzących z otoczenia, bez weryfikacji i asymilacji nazywa się introjekcją. Niejawny konflikt między "chcę" a zintrojektowanym "muszę" domaga się rozładowania. Służyć może temu opisywana w terapii Gestalt gra pomiędzy top-dog i under-dog. Wobec nakazów Rodzica, Dziecko zewnętrznie zdaje się dostosowywać, jednak wewnętrznie buntuje się przeciw tym normom lub skrycie je sabotuje:
Top-dog: (grozi palcem) - "Powinieneś..., bo w przeciwnym razie..."
Under-dog: (pozornie skruszony, ale wewnętrznie triumfujący) "Tak, to moja wina, następnym razem się poprawię (coś takiego!)"1
Dopóki ten konflikt nie zostanie uświadomiony, dopóty nie może być rozwiązany i gra toczy się dalej.
Bunt wobec zintrojektowanych przekazów jest też formą zależności. Jeśli najpierw przyjęliśmy jakieś przekazy bez weryfikacji, a potem, w charakterystyczny dla nastolatków sposób, wszystkie je odrzucamy, to jakbyśmy wylewali dziecko z kąpielą. Działając zgodnie z zasadą buntu "wszystko albo nic" nie możemy realnie zobaczyć, czego chcemy, a czego nie. Czarno-biały obraz bardzo to utrudnia. A ponieważ przeciwieństwa się przyciągają, stajemy się niewolnikami tego, co odrzucamy.
Wsparciem w uwalnianiu się spod neurotycznej tyranii "powinieneś, należy, a co na to inni....?" może być dla nas filozofia egzystencjalna. 2 Jako ludzkie istoty jesteśmy z natury samotni i odrębni. To uświadomienie jest przerażające i jednocześnie wyzwalające, bo pomaga zobaczyć rzeczy z innej perspektywy. Wobec samotności mojej egzystencji i nieuchronności śmierci, cóż znaczy "powinnam ładnie pachnieć"? Jeśli nie to, to co jest naprawdę ważne?
Dla osób nadmiernie zależnych od aprobaty innych, ciekawą może być ta paradoksalna rada: "Nie przejmuj się tym, jak wypadasz w oczach innych. Inni nie zwracają na nas zbytniej uwagi, są zbyt przejęci tym, jak wypadają w naszych oczach"
Jest taki skompromitowany slogan, cytat z Hegla "Wolność to uświadomiona konieczność". Gdyby go trochę zmienić w duchu Gestalt, mógłby brzmieć: "Wolność to uświadomiony wybór". Dojrzewanie przebiega od ulegania zintrojektowanym przekazom, przez bunt i zakwestionowanie ich, do uświadomienia sobie, czego chcę i co wybieram.
Wielu z nas chroni się nieraz za jakimś "muszę", nawykowo próbując uniknąć odpowiedzialności za swoje wybory. W terapii Gestalt praca z nawykami mówienia jest jednym ze sposobów prowadzących do zwiększania świadomości siebie. Zwroty typu: "muszę", "mam to zrobić", uznawane są za manipulacje językowe, redukujące naszą świadomość i odpowiedzialność. Wystarczy jednak zastąpić w swojej wypowiedzi słowo "muszę" słowem "wybieram, decyduję się", aby móc poczuć się autorem swojego życia. To bardzo nośne ćwiczenie, zarówno w terapii jak i w autoterapii, które warto regularnie stosować, jeśli chcemy praktykować świadome życie. Zaś świadome życie nierozerwalnie związane jest z odpowiedzialnością.
1Chu V, "Psychoterapia...", op. cit. (dz. cyt.), s. 52
2Sills Ch., Fish S., Lapworth Ph."Pomoc psychologiczna , op. cit. (dz. cyt.), s.13
© ZAUFAJ SOBIE. Gabinet psychoterapii i inspiracji, Warszawa, 2012